De val van het IJzeren Gordijn en de ineenstorting van het communistische systeem in Rusland bracht in 1991 in Open Doors-kringen een euforisch gevoel teweeg: eindelijk vrijheid voor de kerk! Jaren was daar voor gebeden. Maar hoe is het dertig jaar later eigenlijk gesteld met de vrijheid van kerken in de voormalige Sovjet-Unie?
De val van het communisme kwam voor velen als een grote verrassing. Het politieke systeem dat al sinds 1917 bestond, zorgde voor een situatie die niemand had voorzien en waar niemand op was voorbereid. Het Rusland dat we tot dan toe kenden in het Westen was het land van de autoritaire presidenten die met harde hand en weinig vrijheid voor individuele burgers hun immense republiek bestierden. Een individu had weinig te vertellen, loyaliteit aan het communistische systeem ging boven alles.
De USSR (United Sovjet Socialist Republics) was een communistische staat, met meer dan 200 onderscheiden etnische groepen en 16 autonome republieken. Moskou bepaalde wat er gebeurde in het land. De Communistische Partij was oppermachtig op alle niveaus van de samenleving. Het dictatoriale regime deinsde er niet voor terug om dissidenten met harde hand in elkaar te slaan, te arresteren en voor vele jaren op te bergen in gevangenissen of werkkampen in de Goelag. Met toen 300 miljoen inwoners was Rusland – op China en India na – het land met de meeste inwoners ter wereld. Ook christenen konden in die jaren rekenen op hardvochtige onderdrukking en forse inperking van hun vrijheden. De Sovjet-Unie was als een olietanker die tot dan toe maar moeilijk van koers veranderde.
Perestroika
In 1985 kwam president Mikhael Gorbatsjov aan de macht in Rusland: de man met de kenmerkende rode wijnvlek op zijn schaars behaarde hoofd. Hij introduceerde in 1987 politieke en economische hervormingen en sprak veelvuldig over ‘perestroika’, letterlijk: herstructureren, en: ‘glasnost’: meer openheid en publiek debat. Media en gewone burgers kregen tot hun stomme verbazing opeens meer te zeggen. Dat leidde tot hervormingen en de roep om vrije verkiezingen in Oost-Europese landen. Eind 1989 stortte het communistische systeem in Polen, Hongarije, Oost-Duitsland, Tsjecho-Slowakijke en Roemenië in. Een jaar later werden Oost- en West-Duitsland herenigd na de val van de Berlijnse Muur en voor het eerst sinds 1945 waren er vrije verkiezingen in Bulgarije.
Toen kwam 1991: politieke onrust in Moskou, een coup tegen de president. Op Eerste Kerstdag 1991 tekende Gorbatsjov een document dat feitelijk het einde betekende van de almachtige Sovjet-Unie. De centrale macht hield op te bestaan, het stuur werd overgenomen door de afzonderlijke republieken. Maar omdat op veel plaatsen dezelfde mensen bleven zitten op hun hoge posities, bleef een grote doorbraak op gebied van godsdienstvrijheid uit. De meeste leiders bleven tot aan hun dood zitten aan het pluche. Ze waren afkomstig uit de kleine kring van communistische leiders. Het communisme als centrale ideologie had weliswaar afgedaan, maar werd vervangen door een nationalistische, dictatoriale ideologie. Tot een grote breuk met het verleden kwam het niet. Nieuwe vrijheden bleven uit, ook voor de kerk.
Volksislam
Anno 2021 is de islam in de voormalige Sovjetstaten Kirgizië, Kazachstan, Turkmenistan, Oezbekistan en Tadzjikistan de grootste godsdienst. Geen strenge versie zoals die van IS; burgers uit deze landen keerden na het verdwijnen van het centrale gezag uit Moskou terug naar een gematigde vorm van islam, de volksgodsdienst van hun ouders. In genoemde vijf staten varieert het percentage moslims op de totale bevolking van 70 tot 97 procent. Hun aantallen groeien gestaag, in tegenstelling tot de christelijke kerk die onderling verdeeld is en mede daardoor weinig geliefd.
De meest hoopgevende trend dertig jaar na het ineenstorten van het communisme is de groei van het aantal moslims dat zich bekeert tot het christelijk geloof. Hun totale aantal ligt naar schatting rond de 320.000 in deze vijf voormalige communistische staten. Uit onverwachte hoek een wonderlijke opleving van de kerk en van de vrijheid die het christelijke geloof brengt.
Inspiratiemail
Wil je ook graag via de e-mail op de hoogte gehouden worden van komende Open Doors-evenementen en nieuws uit de vervolgde kerk? Schrijf je in en ontvang elke maand de inspiratiemail van Open Doors.
