Vergeten crisis

In Afrika, ten zuiden van de Sahara, vindt een humanitaire crisis plaats waar de wereld over zwijgt. In dit deel van de wereld zijn 34,5 miljoen mensen ontheemd in eigen land: verdreven van huis en haard door conflicten en terroristische groeperingen. Meer dan 16 miljoen daarvan zijn christenen. Velen leven in vluchtelingenkampen, vaak onder erbarmelijke omstandigheden. Waarom zijn zoveel christenen verdreven en wat betekent dit voor de lokale kerk?

Als het gaat om aantallen verdreven mensen, zowel christelijke als niet-christelijke, springt de Sahel-regio het meest in het oog. Deze brede strook land bevindt zich net onder de Sahara en loopt onder andere door landen als Burkina Faso, Nigeria en Soedan. In Burkina Faso leven meer dan 2 miljoen mensen als ontheemde in eigen land – dat is 10 procent van de bevolking. In Nigeria zijn dat er meer dan 3 miljoen en in Soedan zelfs meer dan 9 miljoen. Maar ook in de Democratische Republiek Congo (DRC), dat wat zuidelijker ligt, leven meer dan 6 miljoen verdreven mensen.

Illia Djadi werkt voor Open Doors als senior analist voor godsdienstvrijheid in Sub-Sahara Afrika. Hij legt uit waarom dit een ‘vergeten crisis’ is: “Westerse media berichten er weinig over. Zij berichten vaker over zaken die zich ‘dichter bij huis’ afspelen, zoals de oorlog in Oekraïne. Dit is verbazingwekkend als je kijkt naar de omvang en impact van wat er gebeurt, ook de impact die het kan hebben op de rest van de wereld. De mensen daar hebben het gevoel dat ze er alleen voorstaan.”

Opmars van de radicale islam

De meeste christenen in Sub-Sahara Afrika vluchten voor geweld en conflicten. Volgens Djadi zijn die vooral het gevolg van de opmars van radicaal-islamitische groeperingen in de regio*. Djadi: “In het centrale deel van de Sahel zijn groepen actief die verbonden zijn aan Al-Qaida en Islamitische Staat (IS).

Rondom het Tsjaadmeer is het radicaal-islamitische Boko Haram actief, waarvan afsplitsing ISWAP ook verbonden is aan IS. Net als terreurgroep al-Shabaab, dat Oost-Afrika bedreigt”.

Niet alle conflicten zijn religieus van aard. In Soedan is het geweld meer politiek gemotiveerd en van de meer dan 120 gewapende groepen in de DRC heeft er maar één een islamitisch motief.

Naast religieuze motieven spelen verschillende andere motieven in de diverse conflicten mee: armoede, zwakke regeringen, buitenlandse inmenging, klimaatverandering, etnische identiteit en voedselschaarste. Toch ziet Djadi vooral de radicaal-islamitische groeperingen als grootste bedreiging voor de christelijke gemeenschap: “Deze groepen willen een kalifaat vestigen met islamitische wetgeving, zoals IS dat wilde in het Midden-Oosten. In hun strijd richten ze zich daarom vooral op christenen, maar ook op gematigde moslims die in hun ogen niet radicaal genoeg zijn. Ze zijn overtuigd dat ze mensen moeten bekeren tot de islam en schuwen daarbij geen geweld.”

De rol van regeringen

Volgens Djadi doet een aantal landen zijn best om de stroom aan geweld in te dammen, zoals Mali, Niger en Burkina Faso. Grote uitzondering is Nigeria, terwijl juist dit land kampt met een enorm veiligheidsprobleem. “De bevolking staat bloot aan geweld en massale ontvoeringen, zonder dat de Nigeriaanse regering hier adequaat op reageert en bescherming biedt”, zegt Djadi. “De regering moet veel meer doen en heeft daar ook de middelen voor.”

Nigeria heeft de sterkste economie van Afrika. De financiële situatie daar is niet te vergelijken met arme landen als Burkina Faso, waar de regering wel probeert op te treden tegen gewelddadige groeperingen maar er niet goed in slaagt. “Ze doen hun best, maar ze kunnen niet op tegen de goed getrainde militanten, die vaak steun uit het buitenland krijgen. Een ander probleem is dat geld dat naar onderwijs of gezondheidszorg zou moeten gaan, nu besteed wordt aan bestrijding van het geweld.”

Hulpverlener en slachtoffer

De lokale kerk heeft onder normale omstandigheden vaak een belangrijke sociale functie. Bijvoorbeeld als het gaat om het geven van kwalitatief goed onderwijs en betaalbare gezondheidszorg. Kerken leveren schoon drinkwater, basisbehoeften, beroepstrainingen voor jonge mensen. Spelen er gewelddadige conflicten, dan is de lokale kerk de eerste die hulp biedt. Maar kerken worden in veel conflicten gericht aangevallen en zijn daarmee ook slachtoffer. Bovendien is de huidige crisis, waarin mensen massaal verdreven worden, overweldigend. De kerk in Sub-Sahara Afrika beschikt simpelweg niet over de middelen om alle nood te lenigen. Ook kerkleiders staan onder grote druk. Ze zijn niet toegerust om om te gaan met de crisis en de collectieve trauma’s die al het geweld veroorzaakt.

Veerkracht

Ondanks alle problemen, vervolging en geweld ziet Djadi dat de kerk in Afrika veerkrachtig is. “Deze crisis betekent niet het einde van de kerk in Afrika. Afrikaanse christenen zijn zich zeer bewust van de dreiging van het geweld, maar ze houden vast aan hun geloof.” Hoopvol vindt hij ook de houding van veel gematigde moslims. “In Afrika kent men een lange traditie van culturele tolerantie. De meerderheid van de moslims deelt de radicale islamitische ideologie niet.”

Djadi roept de wereldwijde kerk op om de kerk in Sub-Sahara Afrika te steunen op alle mogelijke manieren. “De situatie in Sub-Sahara Afrika is dramatisch. De kerk lijdt. Als christenen zijn wij allemaal deel van hetzelfde lichaam van Christus. Delen we in hun pijn? Voelen we ons verantwoordelijk om te bidden, te helpen, te antwoorden op hun nood?”