Gerekruteerd voor de strijd van de lijdende Mensenzoon

Discipelschap en vervolging in Marcus

Strijd vanaf de start

Het centrale thema van Marcus is eigenlijk niet het leven van Jezus maar Zijn dood. Het is in feite een passieverhaal (een derde van dit evangelie beschrijft de laatste week in Jeruzalem) met een uitgebreide inleiding. Marcus vertelt zijn verhaal door te focussen op de dood van de Heer, en door alles in zijn verhaal daarnaartoe te schrijven.

Vanaf het eerste begin van Marcus wordt duidelijk dat Jezus met macht en gezag een strijd aangaat. Al in 1:7 verkondigt Johannes de doper dat Jezus de Sterkere zal zijn: ‘Na mij komt iemand die meer vermag dan ik’. Wanneer Jezus dan in 1:16-20 zijn eerste leerlingen roept, zien we dat Hij ze in feite rekruteert. Mensen beslissen niet zelf om Jezus te volgen. Hij is het die hen met gezag tot navolging roept waaraan ze zich nauwelijks kunnen onttrekken. Hij maakt mensen vrij van de krachten die tegen Gods rijk ingaan. De roeping van de discipelen is in feite een machtswonder. In deze bevrijding tot discipelschap komt Jezus’ macht om wonderen te doen – zijn van God ontvangen exousia – tot uitdrukking.

De machtsstrijd begint veelbetekenend met Jezus’ doop en Zijn ontvangst van Gods Geest. Doop betekent een nieuwe identiteit. Niet verwonderlijk volgt dan ook direct de verzoeking door de duivel. Hierna begint Jezus’ verkondiging van het Godsrijk (Marcus 1:7-15). De rekrutering van de discipelen is geplaatst tussen enerzijds deze opening van het strijdperk, en anderzijds de daaropvolgende demonstratie van Jezus’ exousia met betrekking tot zijn leer, de duiveluitdrijvingen, de genezingen en de vergeving van zonden (Marcus 1:21-2:12). Jezus, de Sterkere, is Degene die het rijk van Satan leegrooft (3:27). Dat deze strijd op een laatste confrontatie uit zal lopen wordt voor het eerst al aangeduid in 2:20: ‘er komt een dag dat de bruidegom bij (de bruiloftsgasten) wordt weggehaald, en dan is het hun tijd om te vasten’.

Falende discipelen

Marcus wordt verdeeld in drie delen: tussen de start van Jezus’ bediening in Galilea en de laatste lijdensweek in Jeruzalem zit een middendeel, 8:27–10:52, waarin de Heer veel met zijn leerlingen spreekt over het lijden. Herhaaldelijk wordt gezegd dat Jezus met hen onderweg is: letterlijk onderweg naar Zijn lijden en dood, maar ook als metafoor: Hij gaat Zijn leerlingen voor op de weg van discipelschap en onderwijst hen daarover. Dit onderwijs staat ingeklemd tussen twee verhalen over hoe Jezus blinden ziende maakt. Dat maakt duidelijk dat Hij in deze gesprekken bezig is inzicht te geven aan Zijn ‘blinde’ discipelen. Drie keer voorzegt Jezus het lijden, sterven en opstaan van de Mensenzoon (8:31; 9:31; 10:33), elke keer gevolgd door onbegrip van de leerlingen, waarna Jezus hen door verder onderwijs moet corrigeren. Steeds weer moeten de discipelen eraan herinnerd worden dat navolging kostbaar is en dat er zonder lijden geen glorie zal zijn.

Kruisdragen

Zoals de discipelen aan het begin al gerekruteerd werden voor de navolging, zo actualiseert Jezus dat met Zijn oproep om je kruis op te nemen en achter Hem aan te komen (8:34). We hebben dat allereerst letterlijk te nemen als een oproep om de uiterste consequentie te accepteren van navolging: de Romeinse doodstraf voor de ergste misdadigers. Christus roept hier zijn discipelen onder de wapens, weliswaar voor een geweldloze strijd, maar daarom niet minder revolutionair en levensbedreigend. De levensstijl in navolging van de Heer Jezus leidt tot een tegenreactie van de machten van de wereld die zich aangevallen weten. Wie achter Hem aan wil komen wordt geroepen om door lijden te delen in Zijn confrontatie met de macht van Satan.

Na de derde lijdensaankondiging gaan de discipelen opnieuw in discussie over macht en voorrang. Jakobus en Johannes vragen om gezagsposities bij Jezus ‘in uw glorie’ (10,37). Jezus antwoordt met een tegenvraag of ze bereid zijn hem te volgen op de weg van het lijden. Jakobus en Johannes antwoorden dat ze dat zijn en Jezus voorzegt hun toekomstige martelaarschap (wanneer dit evangelie wordt geschreven is Jakobus inderdaad al gedood). Marcus maakt echter duidelijk dat dit delen in het martelaars-lot van Jezus geen bijzondere privileges met zich meebrengt, omdat alle christenen gevraagd wordt om het martelaarschap op zich te nemen (8:37-37; 9:49; 10:30b).

Voorbeeld tot navolging

In 10:45 herdefinieert Jezus radicaal de verwachtingen die verbonden zijn met de apocalyptische gestalte van de Mensenzoon (Daniël 7:13). De Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen. Hij roept daarom zijn volgelingen niet tot privileges, maar tot dienstbaarheid. De woorden van 10:45 zijn een sleutel voor het begrip van discipelschap als imitatio Christi: lijden gaat vooraf aan glorie. Hoewel dit de enige plaats is waar we lezen dat Jezus ‘is gekomen om te dienen en Zijn leven te geven als losgeld voor velen’, staat Marcus niet stil bij de christologische implicaties, maar dient deze uitspraak het onderwijs over navolging. Christus koopt mensen vrij met zijn leven (losgeld). Dienstbaar discipelschap is alleen mogelijk dankzij Zijn verlossing, de prijs die Hij betaald in plaats van ‘velen’. Plaatsvervangend, en toch ook: ten voorbeeld voor wie Hem wil navolgen. Jezus gaf de bevrijdende kracht aan zijn volgelingen om ook zichzelf weg te kunnen geven in solidariteit met Hem.

Marcus schetst bij herhaling een negatief portret van de leerlingen. Ze tonen steeds weer onbegrip, onwil en ontrouw. De discipelen vormen zo een spiegel voor Marcus’ eerste lezers in Rome, die zich goed kunnen verplaatsen in de prangende dilemma’s van vervolging en martelaarschap. Hoe houd je stand in een vijandige wereld vol van satanische macht? De eerste christenen worden uitgedaagd zich te spiegelen aan de discipelen: willen ze werkelijk Jezus volgen, wat het ook kost, of laten ze zich overwinnen door hun angst en twijfel?

Voortgaande strijd

Drie maal heeft de Heer Jezus zijn lijden en sterven aangekondigd, en drie maal heeft Hij verkondigd dat Hij op de derde dag zal opstaan. Meer dan eens heeft Hij ook gesproken over de glorierijke komst van de Mensenzoon. En toch heeft Marcus een abrupt en open einde (16:8). De opstanding wordt niet beschreven of uitgelegd. Er zijn geen verschijningen van de opgestane Heer. Het graf is leeg. De Heer is opgewekt uit de dood en Hij gaat de leerlingen voor naar Galilea. Dat is alles.

Jezus is de Gekruisigde, die is opgestaan, luidt de Paasboodschap (16:6). De voltooide vorm van dat woord, estauroomenon, geeft aan dat dat werkwoord kruisigen blijvend effect heeft: Jezus is opgestaan en het graf is leeg, maar Zijn identiteit blijft getekend door het kruis. Hij gaat voor de discipelen uit naar Galilea. Het verhaal is niet afgelopen. Het vreemde open einde van Marcus is tegelijk het begin van een vreemd leven van navolging. Het lege graf wijst naar hoop voor de eindoverwinning. Maar in het hier en nu is er geen overwinningsvreugde, maar voortgaande strijd tegen Satan, een blijvend kruisdragen, tot de glorieuze komst van de Mensenzoon.

De discipelen hebben gedeserteerd in het evangelie naar Marcus. Sommige christenen in Rome zullen zich daarin herkennen. Sommigen van hen hebben gefaald in de vervolgingen. Toch geeft het evangelie hen nieuwe hoop. Marcus eindigt met zwijgende volgelingen, maar de gemeente in Rome weet dat Petrus en de andere apostelen de opgestane Gekruisigde toch hebben verkondigd, tot in Rome zelf. De Heer Jezus heeft zijn ontrouwe discipelen vergeven en hen opnieuw gerekruteerd, en Hij heeft ze machtig gebruikt. De discipelen hebben een tweede kans gekregen om de wil van God te doen en hun leven te verliezen.