Kruisdragen achter Jezus om met Hem op te staan

Discipelschap en vervolging in Lukas

Kruis of glorie?

Heeft Lukas een uitgewerkte theologie van het kruis? Nee, zeggen sommigen. In de toespraken in Handelingen, bijvoorbeeld, vinden ze geen uitgebreide uitleg over de betekenis van het kruis, zoals dat centraal staat bij Paulus. Juist de opstanding is het sleutelgebeuren bij Lukas, menen ze. Bij Lukas zijn de verlossing, de vergeving van zonden en de komst van de Geest verbonden aan de opstanding van Christus, meer dan aan de kruisdood.  

Andere theologen weerspreken deze triomfalistische lezing. Zij zien juist een sterke nadruk op Jezus’ lijden en dood in Lukas-Handelingen, en herkennen juist wel een theologia crucis en een nadruk op het vervolgingsmotief. Deze theologen zien lijden juist als een centraal thema in Handelingen.  

Misschien zijn die twee perspectieven niet in tegenspraak met elkaar maar zijn ze met elkaar verbonden. In het onderstaande proberen we beter zicht te krijgen op Lukas’ accenten rond discipelschap en vervolging.  

Lijden volgens Gods plan

Lukas benadrukt dat het lijden van de Heer Jezus noodzakelijk was. Drie maal voorzegt Christus zijn lijden, sterven en opstanding als een noodzaak (9:22): ‘De Mensenzoon zal veel moeten lijden en (…) worden verworpen en gedood …’. We lezen dat de discipelen steeds weer niet in staat zijn om deze noodzaak begrijpen, totdat Christus na Zijn opstanding ‘hun verstand ontvankelijk (maakte) voor het begrijpen van de Schriften’ (24:45, vgl. 24:26). Waarom was het noodzakelijk dat de Messias ‘al dat lijden moest ondergaan’? Jezus moest lijden en sterven ‘overeenkomstig Gods bedoeling en voorkennis’ (Handelingen 2:23).

God ‘had bepaald en voorbestemd dat het moest gebeuren’ (Handelingen 4:48). Het was nodig volgens ‘the script of the Scripture’. Jezus onderstreept dit in Lukas 22:37 onder verwijzing naar Jesaja 53: “wat geschreven staat, moet in mij tot vervulling komen”. Lukas wil dat zijn lezers Jesaja 53 begrijpen als hermeneutische sleutel voor het verhaal van Jezus’ lijden en sterven. Christus is Zich bewust van een goddelijk moeten (13:33; 24:7,26,44). Zijn sterven is het plan van God. Hij moest lijden en sterven om zijn luister binnen te gaan. Dit is het Bijbelse patroon dat Hij vervult. Zijn lijden en Zijn rechtvaardiging zijn de verrassende middelen waardoor God zijn beloofde heilsplan voltrekt: herstel en verlossing voor Israël en voor alle mensen.

Ook Jezus’ volgelingen ‘moeten’ lijden: ‘Wie achter (Christus) aan wil komen, moet zichzelf verloochenen en dagelijks zijn kruis op zich nemen en Mij volgen’ (Lukas 9:23). Het is geen eens-voor-goed kruisdragen, maar vraagt een dagelijkse beslissing om de weg van Christus te gaan en steeds weer bereid te zijn voor Hem te lijden, Zijn patroon te volgen.

Dit ‘moeten’ wordt in Handelingen bevestigd wanneer Paulus en Barnabas uitspreken ‘dat wij door veel verdrukkingen in het Koninkrijk van God moeten ingaan’ (Handelingen 14:22, HSV). Zoals voor Christus, geldt ook voor Zijn volgelingen dat lijden en vervolging passen in Gods plan. De profeten die vroeger verworpen en vervolgd werden zijn het model voor de vervolging van Jezus (4:24-30;13:33-34; 20:9-19) én voor de vervolging van de discipelen (6:22-23;11:49). Verdrukkingen zijn nodig, maar ze zijn geen doel in zichzelf maar een middel (‘door veel verdrukkingen’). Zoals de Heer Jezus leed ‘om zijn glorie binnen te gaan’ (Lukas 24:26), zo lijden Zijn volgelingen ook in de verwachting dat zij zó het Koninkrijk van God binnengaan.

Kruisdragen

Als we het Lukasevangelie verdelen in drie delen, zien we dat in elk daarvan Jezus’ identiteit als de lijdende en opgestane Messias centraal staat, én dat in elk deel de leerlingen worden aangeduid als kruisdragers achter Hem aan. Opmerkelijk: als Lukas spreekt over het kruis (zelfstandig naamwoord) gaat het altijd over het kruis dat door Jezus’ volgelingen wordt gedragen. Kruisdragen is de centrale metafoor van discipelschap.

In het eerste deel van Lukas (Jezus’ geboorte en bediening in Galilea) wordt eerst Jezus’ identiteit omschreven met vijf messiaanse titels en wordt Zijn identiteit daarna bevestigd als de Messias die zal lijden en opstaan. Hij vraagt Zijn leerlingen vrijwillig hun kruis dagelijks op te nemen om Hem te volgen.

In deel twee reist Jezus doelbewust naar Jeruzalem (9:51-19:27) en toont Hij zo Zijn trouw aan Zijn identiteit en Zijn gehoorzaamheid aan God. Opnieuw (14:25-33) wordt het kruis alleen genoemd in de context van de opdracht aan de leerlingen. Zoals Christus Zijn dood tegemoet treedt, worden ook zij concreet opgeroepen om kruisdragend achter Hem aan te gaan door eigen leven, familie en bezit op te geven – het eerst nog metaforische ‘dagelijks’ je kruis opnemen wordt nu voor de discipelen, mee onderweg naar Jeruzalem, gaandeweg de reële mogelijkheid dat ze hun leven gaan verliezen. Dat apostelen hun leven zullen verliezen horen we al in Jezus’ woorden in 11:49.

Het gaat om een bereidheid om alles op te geven voor een onverdeelde toewijding aan Christus Daarom benadrukt Lukas, meer dan de andere evangelisten, dat wie Jezus wil volgen de kosten moet berekenen. In 14:25-35 wordt dat geïllustreerd met twee gelijkenissen, en ook met de concrete opdracht dat wie Hem wil volgen afstand moet doen van al zijn bezittingen. Wie dat niet doet kan Zijn leerling niet zijn. Die noodzaak van onthechting van bezit voor een leven van navolging is een terugkerend thema in Lukas (12:13-34;16:1-13,19-31;18:18-30).

In het passieverhaal, het derde deel van Lukas, wordt Jezus identiteit als de lijdende-en-verrijzende Messias realiteit. En weer komt het kruis naar voren als de centrale metafoor voor het volgen van Jezus. Simon van Cyrene wordt namelijk getoond als het model van discipelschap: hij draagt letterlijk het kruis achter Jezus aan. In Lukas zien we niet dat de discipelen Jezus in de steek laten bij Zijn arrestatie. Ze blijven trouw aan de oproep om Hem te volgen. Maar ze hebben wel nodig om na afloop inzicht te ontvangen, namelijk dat de Messias moest lijden. Dan, wanneer hun verstand geopend is om Jezus’ roeping te begrijpen, zullen ze terugkijkend het voorbeeld van Simon van Cyrene hebben om te zien wat kruisdragen betekent. Jezus’ leerlingen worden geroepen kruisdragend net zo gehoorzaam en trouw te zijn als hun Heer. Lukas’ visie op het kruis is in feite meer ecclesiologisch dan christologisch of soteriologisch.

In de kracht van de Geest

Voor Lukas is Christus zowel Degene die vol is van de Geest, als Hij die anderen vult met de Geest. Pentecostale pneumatologie vindt juist in Lukas’ geschriften hoop voor zending en discipelschap in de kracht van de Geest. Lukas benadrukt echter net zozeer dat Gods Geest juist werkt te midden van vervolging en martelaarschap. Wie vervuld wordt van de Geest wordt niet almachtig. Lukas erkent de voortdurende spanning tussen vervolging, lijden en Geest-vervulde zending. Jezus Zelf leeft en werkt niet alleen in de kracht van de Heilige Geest, maar ervaart als Man van de Geest ook tegenstand en vervolging. Zo draagt Hij dan ook de Geest over aan zijn discipelen, mét de verwachting dat ook zij vervolgd zullen worden.

Lukas-Handelingen is geen verhaal van triomf op triomf, maar eerder een verslag van acceptatie én afwijzing, triomf én tragedie. Het verband tussen lijden en Geestkracht is een belangrijk onderdeel van Lukas’ relaas. Juist zo wil hij christenen die tegenstand ondervinden aanmoedigen om te volharden en, ondanks tegenspoed, moedig te getuigen van Christus. Bekrachtigd door Gods Geest wordt het leven van een getuige een verlengstuk van de missie en het lijden van de Heer Jezus. De levens van Jezus, Petrus en Johannes, Stefanus en Paulus getuigen ervan dat de verwerping en vervolging van de evangeliegetuigen net zo onontkoombaar zijn als de overwinning van het evangelie. Op ironische wijze vindt het getuigenis juist onder tegenstand voortgang.

Kruis en glorie

Tenslotte, bij Lukas vinden we een theologische balans tussen lijden en nieuw leven. Beide theologische perspectieven van kruis en glorie zijn in één messiaans patroon met elkaar verweven. Lukas smelt de twee thema’s van dood en opstanding samen tot één enkel motief, een dubbel dood-én-opstanding-motief. Handelingen toont geen pijnloze en triomfantelijke komst van het christelijk geloof, maar ook wordt het lijden niet geïsoleerd als een doel in zichzelf. God is soeverein en kan en zal soms uitkomt geven tegen het kwaad. Maar ook indien niet, dan ligt het lot van discipelen uiteindelijk niet in de handen van vervolgers maar in die van God. In Lukas-Handelingen wordt verteld én getoond hoe de leerlingen van Jezus bereid zijn om te lijden in solidariteit met hun Heer in het sterke vertrouwen dat ze in dit leven én in het komende opstandingsleven zullen delen in het vernieuwde bestaan in Christus. Discipelschap is geworteld in zowel het lijden als de opstanding van Christus. Discipelen worden ge(trans)formeerd door hun eenheid met de gekruisigde-en-verrezen Messias. Ze weerspiegelen in hun leven het messiaanse patroon van lijden en vernieuwd leven, met de hoop om net als de Heer op te staan uit de doden. De dreiging van de dood wordt onschadelijk gemaakt door de belofte van de opstanding (Handelingen 5:30).