In de entreehal van het Open Doors-kantoor hangt een levensgrote foto van een Keniaanse dominee. Hij gaat voor in een kerkdienst in een sloppenwijk van Nairobi. ‘We worden geveld, maar gaan niet te gronde’, staat erbij. Profetische woorden over Afrika.
Het aantal christenen in Afrika groeit explosief. Waren het er in 2005 al 410 miljoen, de verwachting is dat hun aantal over twee jaar de 750 miljoen bereikt. Toch is het geen succesverhaal, want steeds vaker en bruter keren met name islamistische groepen zich tegen hen.
Jihad
In Afrika is een radicaalislamitische ideologie in opmars. Om de zorg en angst van christenen daarover goed te begrijpen, is het nodig te weten wat jihadistische groepen in Afrika voor ogen staat. Vooral ‘11 september’ – de terreuraanslagen in 2001 in de Verenigde Staten – heeft enorme impact gehad. Islamitische militanten zagen de toen ingezette westerse ‘war on terror’ als een religieuze strijd, gericht tegen de islam. Van de weeromstuit grepen zij die confrontatie aan als rechtvaardiging voor een jihad (heilige oorlog) tegen ‘ongelovigen’.
Overal in Afrika, het Midden-Oosten en Azië krijgt de jihadistische opvatting voet aan de grond. Corruptie, zwakke regeringen en oorlogsgeweld vormen een vruchtbare voedingsbodem. Het palet aan radicaalislamitische groeperingen is gevarieerd en verwarrend; alleen al in Congo zijn zo’n 120 milities actief. Reden voor Open Doors om in 2019 de situatie in de Sahel grondig in kaart te brengen.
Dat is geen opwekkend beeld. Boko Haram in Nigeria, al-Shabaab in Somalië, de ADF in de Democratische Republiek Congo en rondtrekkende Fulani-herders terroriseren de bevolking. Vooral christenen zijn het slachtoffer; in dit magazine staan slechts enkele van hun verhalen. Wat beweegt die extremistische organisaties?
Boko Haram
Deze terreurbeweging heeft de levens van tienduizenden christenen in met name Nigeria, Tsjaad, Kameroen en Niger verwoest. Boko Haram (letterlijk: ‘westers onderwijs is verboden in de islam’) valt doelgericht kerken en christenen aan om hen te verdrijven, met bloedige zelfmoordacties, bomaanslagen, ontvoeringen en verkrachtingen. Vooral in het noorden van Nigeria zijn christenen massaal gevlucht, maar ze kregen zelden een warme ontvangst bij hun geloofsgenoten elders in Nigeria. Ruim 900 kerken maakte Boko Haram met de grond gelijk. In 2015 sloot de beweging zich aan bij de Islamitische Staat in West-Afrika.
Al-Shabaab
Deze Somalische groepering ontstond in 2006 als militante vleugel van de zogeheten Unie van Islamitische Rechtbanken (ICU). Toen deze unie uiteenviel, trok al-Shabaab de macht naar zich toe. De beweging wil een theocratie vestigen in Somalië en andere Oost-Afrikaanse landen. Het bond de strijd aan met Ethiopië, maar werd verslagen. Al-Shabaab stapte over op een guerrilla-oorlog en voerde duizenden aanslagen uit in Somalië, Oeganda, Ethiopië en Eritrea. Ook Kenia werd doelwit, met als dieptepunt een dodelijke aanslag op christelijke studenten in Garissa. In de Hoorn van Afrika bracht al-Shabaab duizenden christenen om het leven, verdreef hen uit hun woonplaatsen of dwong hen tot bekering tot de islam. De groepering zond veel geradicaliseerde jongeren naar Oost-Afrika.
ADF
In de Democratische Republiek Congo woedt al decennialang een wrede, uitzichtloze oorlog. Sommigen noemen het zelfs de ‘derde wereldoorlog’ van Afrika, omdat veel omringende landen betrokken zijn bij geweld, mineraalroof en uitbuiting. De extremistische Forces Démocratique Alliées (vooral bekend onder de Engelse afkorting ADF) groeide uit tot belangrijke machtsfactor. De groepering ontstond uit de Tabliq-beweging, die door Saoedische geestelijken is opgezet in Rwanda en een strikte uitleg van de islam hanteert.
Omdat de ADF zich tegen de Oegandese regering keerde, verdreef het regeringsleger de groepering naar het noordoosten van buurland Congo. Daar sloot de ADF zich aan bij rebellen, met in het achterhoofd de gedachte om van Oeganda alsnog een islamitische staat te maken. De militie werkt nauw samen met al-Shabaab en valt christelijke gemeenschappen in de grensregio van Oeganda en Congo aan. Veel christenen zijn uit hun dorpen verjaagd of gevlucht, hun kinderen zijn doelwit van ontvoerders of worden onder dwang tot de islam bekeerd. Verschillende kerken sloten hun deuren, deels uit veiligheid, deels omdat er geen christenen meer zijn. De ADF houdt vooral in het noordoosten van Congo bloedig huis: in maart werden er tientallen christenen vermoord door ADF-rebellen.
Fulani
Fulani zijn nomaden die met hun kuddes rondtrekken in de Sahel en West-Afrikaanse landen. In Nigeria zijn deze herders vaak moslim. Van oorsprong weidden zij hun kuddes in het noorden. Droogte, verwoestijning, uitputting van natuurlijke bronnen en aanvallen van Boko Haram dwongen de Fulani meer zuidwaarts te trekken. Zo komen deze goedbewapende herders steeds vaker terecht op de vruchtbare Middle Belt van Nigeria. In deze centrale regio wonen veel christenen, vaak boeren met een eigen stukje grond.
De strijd over de beperkte weidegrond is sindsdien enorm toegenomen. Sinds 2001 zijn naar schatting 60.000 mensen door geschillen over land vermoord. De Fulani staan inmiddels op de vijfde plaats van de ranglijst van de Global Terrorism Index. Vaak belagen zij kerken en christenen, in een poging hen te onderwerpen. Duizenden christenen zijn gedood, honderden kerken verwoest, terwijl de autoriteiten nauwelijks ingrijpen. De vrees groeit dat christenen op den duur zelf naar de wapens zullen grijpen.
Toekomst
De uitdagingen voor de Sahelregio zijn immens. “De vrijheid voor christenen ligt onder vuur. Militair optreden tegen radicaalislamitische groepen zal niet voldoende zijn”, stelt Open Doors-onderzoeker Yonas Dembele. “Ideologie kan alleen door ideologie bestreden worden.” Anders gezegd: de Sahel heeft het goede nieuws van Jezus Christus nodig.