De gezindheid van Christus

Kruisvormig gemeente­leven

‘Ik ben blij dat ik nu voor u lijd en dat ik in mijn lichaam mag aanvullen wat er nog aan Christus’ lijden ontbreekt, ten behoeve van Zijn lichaam, de kerk, waarvan ik de dienaar ben.’

Kolossenzen 1:24

‘Vrije’ westerse christenen en vervolgde christenen uit de rest van de wereld hebben elk op hun eigen manier te maken met ervaringen van verlies. Als we ons klein en bedreigd voelen, als onze (voor)rechten ons worden afgenomen, en als het lijden ons treft, hoe gaan we daar dan als christenen mee om? Op welke manier zijn we de kruisvormige gemeente van Christus in deze wereld?

Gemeente zijn in Christus

Het scharnierwoord waarmee Paulus de master story van Christus’ ontlediging en kruisgang (2:6-11) verbindt aan het leven van de gemeente in Filippi (2:1-4), is gezindheid (2:5). Laat, door de grote verbondenheid met de Geest (v.1) de gezindheid van Christus Jezus onder u heersen, zoals die zichtbaar werd in zijn zelfontlediging en zelfvernedering. Het verhaal van de kerk moet worden gevormd door het verhaal van Jezus Christus, want Zijn verhaal identificeert Hem en daarom ook de kerk. Narratieve participatie wordt dat genoemd.

Vers 5 (over de gezindheid) is niet eenvoudig te vertalen. Het Griekse phronesis (gezindheid) kan goed worden vertaald met het Engelse mindset. Het gaat om meer dan alleen ons denken, maar om een patroon van denken, voelen en handelen. Het gaat om het ontwikkelen van een nieuwe levensstijl vanuit de liefde van de levende Heer.

Wat zegt Paulus nu hierover in vers 5? Roept hij de gelovigen op zich te oefenen in de gezindheid die Jezus had? Of zegt hij: ‘heb de gezindheid die jullie al eigen is in Jezus Christus’? Michael Gorman stelt nog een andere vertaling voor. Het is niet de gezindheid die ‘in Christus Jezus’ is, stelt hij voor, maar het is de gemeente die in Christus Jezus is. In het Engels stelt Gorman deze vertaling voor: “Cultivate this mindset – this way of thinking, feeling and acting – in your community, which is in fact a community in the Messiah Jesus.” Paulus preciseert het leven van de gemeente als leven ‘in Christus’. Hij moedigt de Filippenzen aan om zich te oefenen in de mindset zoals beschreven in vers 1-4, niet omdat die mindset in Christus was, maar omdat ze zelf in Christus zijn.

Gelijkvormig­heid

Het gaat dus niet om imitatie maar om gelijkvormigheid. Paulus geeft ons niet een oproep tot navolging van een historische figuur of van een extern voorbeeld, maar hij spreekt over de levende Heer in wie de gemeente is (in Filippenzen 2:1 staat letterlijk ‘in Christus’, zie ook Galaten 2:19,20; Romeinen 8:10; Kolossenzen 1:27). Dit is alleen mogelijk dankzij de koinonia (verbondenheid) in de leven-gevende, levensveranderende Geest (2:1). Christenen zijn geen navolgers van een model, maar mensen van wie hun fundamentele identiteit is, dat ze delen in Christus en in Zijn verhaal.  Michael Gorman vat het met deze woorden samen: “In Christ we become like Christ through the Spirit”.

De brieven van Paulus maken trouwens duidelijk dat participatie een tweerichtingsverkeer is: gelovigen zijn in Christus, en Hij is in hen. Deissmann, een participatie-theoloog uit het begin van de vorige eeuw, beschreef het met deze woorden:

Als Paulus spreekt over zijn meest geliefde beeld van de kerk als het Lichaam van Christus (Romeinen 12, 1 Korintiërs 12, Efeziërs 4), dan is dat meer dan een metafoor. Het duidt aan dat de Here Jezus werkelijk voortleeft in en als Zijn kerk. Als Zijn lichaam is de kerk een voortzetting van de incarnatie (Gorman spreekt over ‘re-incarnatie’) en daarmee ook van Jezus’ onafscheidelijke verbondenheid met het kruis. Gemeente-zijn in Christus is daarom kruisvormig.

Kruisvormig gemeente­leven

De meeste christenen geloven terecht dat het kruis van de Here Jezus de bron is van hun verlossing (hoewel het kruis niet gescheiden moet worden van de opstanding en verheerlijking en van het leven de Heer).

Er bestaan verschillende modellen van verzoening waarin de betekenis van het kruis wordt uitgelegd, schrijft Gorman, maar wat daarin vaak ontbreekt is een toepassing van dat model op het christelijke leven. Voor Paulus is het kruis echter niet alleen de bron, maar ook de vorm van onze verlossing. Hij spreekt eigenlijk nooit over die twee dingen los van elkaar: over de gekruisigde Christus en over het leven in Christus.

Kruisvormig leven betekent dat alle christelijke deugden en praktijken kruisvormig zijn: geloof/trouw, liefde, macht, recht, etc. worden door Paulus steeds ingekleurd volgens het verhaal van Jezus Christus’ zelf-gave. De kerk is de gemeenschap van mensen die ondergedompeld zijn in Jezus en Zijn verhaal van dood en opstanding. Het Christus-gedicht van Filippenzen 2 is een “missional Christology” die de Filippenzen inspireerde om dezelfde geloof, hoop en liefde te belichamen als de Here Jezus. Ons leven in Christus heeft dus een narratief karakter. Het volgt de patronen van het afzien van rechten, het uitzien naar de noden van de naaste, van het verwelkomen van de ander en het liefhebben van de vijand.

Het x-y-z patroon

Zoals Gorman schrijft werd Christus’ verhaal gekenmerkt door dit fundamentele patroon:

• Hoewel/omdat Hij een hoge status bezat [x],
• verwierp Hij het zelfzuchtig uitbuiten daarvan [y],
• maar besloot zichzelf te geven omwille van anderen [z].

Het Christus-lied loopt uit op de verhoging van de Heer. Maar het is dit kruisvormige x-y-z patroon van Jezus’ vernedering (‘hoewel/omdat [x], niet [y] maar [z]’) dat normatief is voor het leven nu van de gemeente en van individuele gelovigen.

Steeds weer in deze Filippenzenbrief, maar ook in zijn andere brieven, gebruikt Paulus dit x-y-z als het basispatroon van een christelijk leven: niet vasthouden aan je status of rechten, jezelf vernederen, de ander dienen, en zelfs lijden tot in de dood, omwille van de Here Jezus. Paulus maant zijn broeders en zusters om hun leven te leven op basis van wat ze aan het worden zijn: Christus-gelijkvormig.

Voorbeelden van de toepassing van dit patroon in het leven van de gemeente vinden we onder andere in het omgaan met verdeeldheid over het eten van offervlees (1 Korintiërs 8-11), de praktijk van de maaltijd van de Heer (1 Korintiërs 11), het omgaan met geestelijke gaven, en zo meer (1 Korintiërs 12-14).

In 1 Korintiërs 9 voert Paulus aan dat hij allerlei legitieme redenen kan noemen waarom hij het recht heeft om zich als apostel door anderen in zijn levensonderhoud te laten voorzien, maar dat hij omwille van zijn dienst aan Jezus Christus afziet van dat recht. Michael Gorman voert als gedachtenoefening aan dat het heel goed denkbaar is dat Paulus zou instemmen met de christelijke leer van de rechtvaardige oorlog en het recht op zelfverdediging, maar dat hij vermoedelijk toch zou zeggen:

• Hoewel jou kwaad is aangedaan en je het recht hebt om je te verdedigen, [x]
• maak toch alsjeblieft geen gebruik van dat recht door kwaad met kwaad te vergelden, [y]
• maar zoek naar wegen om het kwaad te overwinnen door het goede [z].

Kruisvaar­ders

Hoe oefenen wij ons vandaag in deze mindset van de Here Jezus? Hoe vertalen wij dit x-y-z-patroon naar situaties in ons leven nu? Als christenen kunnen we de neiging hebben om van alles te claimen: we claimen dat we meer dan overwinnaars zijn en dus recht hebben op zegen en voorspoed, we claimen dat elk duimbreed van de samenleving Christus moet toebehoren, we geloven dat we recht hebben op christelijke verworvenheden, en we verdedigen soms met een kruisvaarders-mentaliteit wat we dreigen te verliezen.

Iemand heeft eens gezegd dat er in de geschiedenis altijd een vervolgde kerk is geweest en ook zal blijven, omdat de Here Jezus Zijn kerk er zo aan blijft herinneren hoe de gezindheid van Christus eruitziet: dit is wat het betekent om Hem gelijkvormig te worden – een kruisdragers-mentaliteit. Willen wij worden als Hij?  

In de vierde blog zullen we stilstaan bij Paulus’ woorden “Ik wil delen in zijn lijden” (Filippenzen 3:10).