Delen in Zijn lijden

Lijden als participatie in de missie van God

‘Ik wil Christus kennen en de kracht van Zijn opstanding ervaren, ik wil delen in Zijn lijden en aan Hem gelijk worden in Zijn dood, in de hoop misschien ook zelf uit de dood op te staan.’

Filippenzen 3:10-11

Paulus verbijstert

Van harte kunnen we het met Paulus meezeggen: “We willen Christus kennen en de kracht van Zijn opstanding ervaren!” Waar Jezus Christus vervloekt werd, daar verlangen wij in Zijn naam gezegend te worden. Waar Hij in zwakheid de dood aanvaardde, daar verwachten wij in kracht het leven te ontvangen. Maar Paulus verbijstert ons. Want waar wij een punt zetten, loopt zijn zin door. Paulus wil óók delen in Christus’ lijden en aan Hem gelijk worden in Zijn dood. In het licht van de participatie-theologie, en in het licht van de ervaringen van vervolgde christenen beginnen we beter te begrijpen welke betekenis deze confronterende woorden ook voor ons kunnen hebben.

Participerend lijden

Een van de vroegere participatietheologen, Robert C.Tannehill, schreef in 1967 het boek ‘Dying and Rising with Christ: A Study in Pauline Theology’. Dit was het eerste boek dat een grondige analyse gaf van het verband tussen ‘participeren in Christus’ en ‘lijden met Christus’. De gangbare visie was dat Paulus’ doel voor de gemeenten aan wie hij schreef was, dat ze (alleen maar) moesten geloven in Christus’ dood en opstanding. Tannehill poneerde dat het er Paulus om ging dat de gelovigen gingen delen in kruis en opstanding van de Heer.

Op die manier geeft Paulus aan de christelijke gemeenten een uitleg die hen in staat stelt om hun lijden niet alleen te aanvaarden, maar zich erin te verheugen: dit lijden treft hen niet ondanks het werk van Jezus Christus, maar juist daardoor. Juist door hun eenheid met de Heer delen ze in Zijn patroon van vernedering naar verheerlijking.

In Christus ingelijfd

Ook vandaag ervaar ik in onze eigen geloofsbeleving nog die discrepantie rond de vraag wat de betekenis is van Christus’ lijden voor ons eigen leven. Vooral in verband met de doop spreken we wel de belijdenis uit dat we als gelovigen in Christus ingelijfd worden, en dat we zo delen in Zijn dood en in Zijn opstanding. Daarmee raken we inderdaad aan Paulus’ spreken over ons delen in Christus. Alleen, bij Paulus wordt wel duidelijk dat het gaat om méér dan een voorbijgaand eenmalig gebeuren (het moment van de doop) en om méér dan een metafoor.

Paulus spreekt in Filippenzen 3:10 heel concreet over het lijden en de dood. Hij schrijft vanuit de gevangenis en hij schreef al dat hij ermee rekent dat hij daar niet levend uitkomt (1:23; 2:17). Paulus’ woorden maken duidelijk: het gaat niet slechts om lijden wat een zekere analogie heeft met dat van de Here Jezus, of om navolging van Christus – hij heeft het over deelhebben aan het lijden van Jezus Christus Zelf. Participerend lijden, noemt Michael Gorman dat. Wie zo deelt in Christus’ lijden en sterven legt zijn eigen leven af, en dat niet alleen in overdrachtelijke zin. Vervolgde christenen bepalen ons erbij dat het gaat over het echte leven.

Worden als Christus

Wat Paulus dus schrijft aan de Filippenzen geeft hun een theologische begripsbasis voor hun lijden: doordat ze deel hadden gekregen aan Christus’ gerechtigheid, was het onvermijdelijk dat ze door hun kruisvormige leven hetzelfde lijden zouden ervaren als Hij (1:29). Wij bidden misschien wel dat vervolgde christenen net zo worden als wij, maar moet ons gebed niet veeleer zijn dat wij (samen met hen) net zo worden als Jezus Christus? Wij werpen misschien de vraag op waar God is in het ontstellende lijden van onze vervolgde broers en zussen, maar is het misschien zo dat Hij juist dáár zichtbaar wordt? Voor wie ogen heeft om te zien?

Zoals de Here Jezus gelijkvormig werd aan een mens, en gehoorzaam tot in de dood, zo wil Paulus op zijn beurt gelijkvormig worden aan Hem in Zijn lijden en dood. Juist omdat Paulus de kracht van Christus’ opstanding nu al ervaart. Die opstanding overschrijft niet de kruisiging als een gepasseerd station, maar integendeel: door de opstanding onderschrijft de Here God de leven-gevende zelfopoffering van Christus. De opstanding bevestigt Jezus Christus in Zijn gehoorzaamheid tot in de dood. Als we daarom net als Paulus de kracht van Zijn opstanding nu al ervaren – en door de Heilige Geest doen we dat ook werkelijk – moeten we beseffen dat die bedoeld is om ons kracht te geven juist zodat we kunnen delen in Christus’ lijden.

Lijden en verheerlijk­ing

Zo wordt Christus’ narratieve patroon van kruisiging en opstanding ook ons patroon. Dit patroon wordt in het Nieuwe Testament ook wel omschreven als een patroon van lijden en verheerlijking (bijv. Romeinen 8:17). Christusgelijkvormigheid nú (trouwe gehoorzaamheid zelfs tot in het lijden en sterven) leidt tot Christusgelijkvormigheid later, het delen in Zijn luister.

Kruisvormig leven nu kan er inderdaad uitzien als letterlijk lijden (zoals in Paulus’ eigen leven), maar dat is niet de essentie. Het belangrijkste wat Paulus over de dood van de Here Jezus te zeggen heeft is niet dat het een gebeurtenis van lijden was, maar dat het een gebeurtenis was van gehoorzaamheid en trouw aan de Vader (Filippenzen 2:8; Romeinen 5:19). Dat is de kern, ook voor ons leven. Lijden is daarvan vaak de onvermijdelijke consequentie. Het lijden is niet iets wat we moeten opzoeken, maar het kruisvormig leven is wel zeker onze roeping. Delen in Christus is niet een zaak van meditatie of persoonlijke heiligheid, maar van dienstbaarheid en zelfopofferend getuigen in de wereld, zegt Michael Gorman, met verwijzing naar Filippenzen 1:27-2:4 en 2:12-16.

Lijden als missie

‘Understanding Christian Mission’, een handboek over de geschiedenis en theologie van de zending, geschreven door de Amerikaan Scott W. Sunquist (2013), heeft als ondertitel ‘Participation in Suffering and Glory’. Door dat patroon thematisch te maken voor zending, onderschrijft Sunquist de visie dat het lijden van de kerk geen vermijdelijk noodlot is, maar wezenlijk hoort bij Gods missie in deze wereld. Dat is een essentie die de eens sterke en trotse kerk van het westerse imperialisme opnieuw heeft moeten leren, door breekbaar te worden als een ‘aarden vat’, schrijft hij.

Gorman zegt het zo: “Paulus roept mensen op om niet alleen in Jezus Christus te geloven, maar om deel te worden van een gemeenschap, het Lichaam van Christus, die Hem in de wereld reïncarneert. Zijn verhaal wordt ons verhaal, en als dat gebeurt, dan zijn we getuigen – in woord en daad – van het evangelie van de gekruisigde en opgestane Christus.” Dit krijgt gestalte in bepaalde praktijken van de kerk waarin haar identiteit tot uitdrukking komt en die overeenkomen met wat de Here God heeft gedaan in Jezus Christus – praktijken zoals anderen liefhebben ten koste van jezelf, vrede stichten, verzoenen, recht herstellen, vergeven en geweldloosheid.

Met andere woorden: “De kerk is geroepen om het evangelie niet alleen te geloven, maar om het te worden en het zo te bevorderen. De kerk is een levende exegese van het evangelie.” Als de gemeenschap van mensen die in Jezus Christus leven en in wie Hij leeft, zijn we geroepen om het evangelie te belichamen, en om zo de zelfontledigende en leven-gevende dood van de Here Jezus te delen met de wereld. Als we door Christus participeren in God, delen we ook in Zijn missie in deze wereld. Een kerk die het evangelie belichaamt, verkondigt het evangelie in woord en daad, ook in daden van lijden. Dit lijden vloeit immers voort uit het getrouwe, tegenculturele getuigenis van de kerk in de publieke sfeer: een Christusgelijkvormige kerk is een gehoorzame kerk, zelfs tot het punt van lijden met en als Jezus Christus.

Lijden voor het evangelie van het kruis dient om de leven-gevende, liefdevolle dood van de Here Jezus aan het kruis uit te breiden tot degenen die de grote waarde ervan nog niet kennen. Zo kan de toeschouwende wereld kan iets zien van de contra-intuïtieve kracht van God die zichtbaar werd in de trouwe en liefdevolle dood van Zijn Zoon, ook al zal ze het vaak niet begrijpen.

Stille week

Als we in deze week stil worden voor het ontzagwekkende offer van onze Heer, zullen we onszelf dan ook de vraag stellen hoe dit kruisvormige leven in ons belichaamd mag worden, tot eer van God de Vader?

Volgende week het slot van de serie: ‘De kracht van Zijn opstanding ervaren’.