Theologie van dienstbaar­heid

Geroepen om te lijden

Het is een tegendraadse gedachte, dat de kerk geroepen zou zijn om te lijden. Toch is er veel in het evangelie wat ons op dat spoor zet. In deze Stille Week beseffen we dat het niet om ons gaat, maar om onze Heer. Maar juist om Hem recht te doen en de eer te geven die Hem toekomt, staan we ook nu stil bij de vraag: wat betekent dit kruis van Hem nu voor ons? In de ogen van de wereld leek Zijn weg van het kruis een weg van vernedering, maar voor Hemzelf was het een welbewuste keuze voor nederigheid. In deze zesde blog gaat het over de betekenis van die dienstbaarheid. Paulus schrijft daarover, dat onze gezindheid dezelfde moet zijn als die van de Here Jezus, de lijdende Dienaar van de HEER (Filippenzen 2:5-11).

‘Wie van jullie de belangrijkste wil zijn, zal de anderen moeten dienen, en wie van jullie de eerste wil zijn, zal ieders dienaar moeten zijn, want ook de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en Zijn leven te geven als losgeld voor velen.’

Marcus 10:43-45

Ajith Fernando is een christelijk leider uit Sri Lanka, die over lijden heeft geschreven in zijn boek ‘Vreugde vermengd met pijn’. Het land waar hij woont kent vele ernstige vormen van lijden, en christenen hebben daar in het bijzonder mee te maken. Toch schrijft Fernando dat de grootste pijn niet veroorzaakt wordt door oorlog, armoede en vervolging, maar door relaties. ‘Het is de pijn die voortkomt uit de toewijding aan andere mensen. Die pijn zullen christenen ervaren, waar ter wereld ze ook leven’, benadrukt hij.

Lijdend dienen

Als christen je kruis dragen gaat volgens Fernando niet alleen over vervolging en discriminatie, maar ook over onze intentionele betrokkenheid bij andere mensen. ‘Mensen die liefde tot hun levensdoel hebben gemaakt, zullen diep gekwetst raken wanneer ze afgewezen, niet gewaardeerd, uitgebuit, of tegengewerkt worden, en nog wel juist door degenen die ze proberen lief te hebben. Dat is het lot van Gods dienaren. Als wij een christelijke bediening hebben, trekken we het kleed aan van de Here Jezus, de lijdende Dienaar.’

Opnieuw zien we dus dat lijden niet in tegenspraak is met het christelijk leven, maar dat het juist inherent is daaraan. Fernando schrijft hierover: ‘Christenen zijn mensen die zo toegewijd zijn aan diegenen onder wie ze dienen dat ze hun leven voor hen neerleggen. Als kerkleiders lijden voor hun visie, dan zullen anderen dat beantwoorden met een grote mate van toewijding. Jezus sprak over de huurling in contrast met de goede Herder: de huurling vlucht als zich problemen voordoen, maar de goede Herder geeft Zijn leven voor de schapen. Een leider die zo toegewijd is dat hij ongemak, vermoeidheid en financieel verlies lijdt omwille van de mensen zal een grote bemoediging zijn. Als leiders bereid zijn om te sterven, zijn andere mensen daar ook toe bereid.’

Het neerwaartse pad

De bekende priester-schrijver Henri Nouwen beschrijft in zijn boekje ‘Nederigheid en dienstbaarheid’ hoe Christus’ weg van ‘zelfontlediging’ (Filippenzen 2:7) bepalend is voor wie Hem volgt in een wereld die wordt gestempeld door een voortdurende drang om hogerop te komen:

‘De goddelijke weg is zonder twijfel de weg naar beneden. Het Woord van God kwam tot ons en leefde onder ons als een slaaf. Hij ging van macht naar machteloosheid, van aanzien naar onaanzienlijkheid, van succes naar mislukking, van kracht naar zwakte, van glorie naar smaad. Gedurende zijn hele leven bood Jezus van Nazareth weerstand aan het opwaarts gerichte streven.

Jezus laat er weinig twijfel over bestaan dat Hij zijn manier van leven aan zijn leerlingen voorhoudt: ‘Een leerling staat niet boven zijn meester en een slaaf niet boven zijn heer’ (Matteüs 10:24). Met grote volharding blijft Hij wijzen op het neerwaarts gerichte pad: ‘Wie groot wil worden onder jullie, moet jullie dienaar zijn, en wie onder jullie de eerste wil zijn, moet jullie slaaf zijn. Zoals de Mensenzoon niet gekomen is om gediend te worden, maar om te dienen’(Matteüs 20:26-28).

De leerling is degene die Jezus volgt op Zijn neerwaartse pad en die zo samen met Hem een nieuw leven binnentreedt. Hij ervaart dat het evangelie het opwaarts gerichte streven van onze maatschappij totaal onderuithaalt.’

Christus als Dienaar

De zendingstheoloog Hendrik Kraemer maakte duidelijk dat diakonia (dienst) behoort tot de essentie van het evangelie, zelfs tot de essentie van de Here God Zelf: diakonia is volgens Kraemer ‘de grondwet van het bestaan en de gestalte van de kerk. Ze heeft haar wortels in het wezen en het werk van Jezus Christus Zelf.’ Over Hem schrijft Kraemer dat ‘het beslissende ogenblik in het aardse bestaan van Jezus gekomen was toen Hij na lang te hebben getast en geworsteld de ontzagwekkende waarheid zag dat het de bedoeling van Zijn Vader was dat Hij de lijdende Knecht zou zijn; d.i. de levende en openbarende commentaar op Jesaja 53.

Christus is Degene die het hart van God openbaart, en doordat Hij de nederige lijdende Knecht is (‘Ik ben zacht en nederig van hart’, Matteüs 11:29) leidt Hij ons in tot de ontzagwekkende waarheid dat de God en Vader van Jezus Christus in al Zijn ongenaakbare heilige Majesteit nederig en diakonos is.’

Christus Zelf heeft de diakonia centraal gesteld voor het begrijpen van wat Zijn persoon en Zijn werk betekenden. Kraemer wijst erop dat Christus ‘volgens de Evangeliën vergelijkenderwijs weinig over zijn Profeet-, Priester- en Koning-zijn heeft gesproken en dikwijls en zeer nadrukkelijk heeft gesproken over de principiële betekenis van zijn Dienaar-zijn. Wanneer wij in één adem spreken over Jezus de Dienstknecht, de Diakonos, en Jezus de HEER, mag nooit worden vergeten dat het Koningschap van Christus in deze bedeling een verborgen Koningschap is, verborgen in zijn ‘Knecht’-schap. Hij is de Koning die heerst vanaf het kruis, in de diepste vernedering. Hij is nog niet de Koning der Heerlijkheid.’

Kraemer benadrukt dat de identiteit van de kerk wordt gestempeld door Jezus Christus, de lijdende Diakonos: ‘Jezus zei van Zichzelf dat Hij gekomen is om te dienen, en dat diezelfde gezindheid onder zijn leerlingen moet heersen, en dat ze daarmee radicaal anders moeten zijn dan de bestaande wereld. De slaaf is niet meer dan zijn Heer. Als dit motief van dienstbaarheid al Zijn daden heeft gedragen, dan is diakonia a fortiori de bestaansreden van de kerk: Zijn diakonos te zijn, d.i. Hem te dienen. De diakonia, het ambt van Christus is uniek. Wel is juist te zeggen dat men deelgenoot is in de diakonia van Christus door Hem te dienen en daardoor elkander en de wereld te dienen.’

De neerwaartse weg naar verlossing

Als Dienaar van de HEER, als Degene die Zichzelf heeft ontledigd en tot slaaf gemaakt heeft moest de Here Jezus lijden en zelfs sterven. Als kerk die geroepen is om in Zijn voetsporen te gaan, moeten wij lijden en zelfs sterven. We zijn geroepen om het neerwaartse pad te gaan achter Hem aan, het pad van nederigheid en dienstbaarheid. Toch is dat geen destructief pad. De Dienaar van de HEER ging de weg van schande naar luister, van de dood naar de overwinning.

Henri Nouwen schrijft daarover, dat “de neerwaartse weg niet de weg is naar de hel, maar de weg naar de hemel. De neerwaarts gerichte weg als de weg naar onze verlossing. Jezus volgen op het neerwaartse pad betekent dat we binnentreden in een nieuw leven, het leven in de geest van Jezus zelf. Het neerwaarts gerichte streven is het goddelijke pad, de weg van het kruis, de weg van Christus. Het is juist die goddelijke manier van leven die onze Heer ons wil aanreiken door zijn Geest.

Het geestelijke leven is het leven van de Geest van Christus in ons, een leven dat ons vrijmaakt om sterk te zijn ook al zijn we zwak, vrij ook als we gevangen zijn, opgewekt terwijl we lijden, rijk terwijl we ons arm weten, georiënteerd op de neerwaartse weg naar verlossing terwijl we ons bevinden in het gewoel van de opwaarts gerichte maatschappij…De grote paradox die de Heilige Schrift ons laat zien is dat waarlijke en totale vrijheid alleen gevonden wordt in het neerwaarts gerichte streven.”

Lijden en vreugde

Ook Ajith Fernando spreekt niet van de pijn van zelfopoffering zonder te spreken over blijdschap. Hij meent dat juist zo’n holistisch leven, met een balans van lijden en gebrek en tegelijk blijdschap te midden van dat lijden, de bijdrage van de lijdende niet-westerse kerk kan zijn aan de wereldtheologie. Fernando schrijft: “De tweede brief aan de Korintiërs is een goed voorbeeld van de diepe vreugde die over ons komt wanneer we intens met mensen verbonden zijn. Jazeker, diepe pijn hoort daarbij. Maar die wordt meer dan gecompenseerd door blijdschap, De mensen die onbekend zijn met de blijdschap van intense toewijding zijn geestelijk arm, aangezien een van de grootste vreugden van het leven aan hen voorbijgaat.”