
Theologie van het getuigenis
Martelaren-kerk
Waarom moet de kerk lijden? De kerk begon als martelaren-kerk, en is dat in sommige landen ook vandaag nog. Christenen offeren hun leven voor de Here Jezus, zoals Hij Zijn leven voor hen heeft gegeven. Maar wat was de roeping van de gelovigen toen de vervolgingen voorbij waren en toen de kerk wereldlijke macht kreeg? Hoe treedt de kerk, hoe treden wijzelf, in de voetsporen van onze Heer? De tweede blog in deze serie gaat over de theologie van het getuigenis.
Na deze woorden toonde Hij hun Zijn handen en Zijn zijde. De leerlingen waren blij omdat ze de Heer zagen. Nog eens zei Jezus: ‘Ik wens jullie vrede! Zoals de Vader Mij heeft uitgezonden, zo zend Ik jullie uit.’
Johannes 20:20-21
Waarom moet de kerk lijden omwille van Christus? Toen de kerk door keizer Constantijn werd toegestaan in 313 AD leek deze vraag niet meer aan de orde. De machteloze kerk van de catacomben kwam bovengronds. In de loop van de volgende eeuw werd het christendom zelfs aangenomen als staatsgodsdienst. De machteloze kerk werd deel van een nieuwe orde, gebaseerd op de gezamenlijke macht van de keizerlijke regering en de katholieke hiërarchie. Om de christelijke waarheid en de rechte leer te handhaven en te verdedigen werd de kerk van vervolgde zelf tot vervolger in de strijd tegen heidendom en ketterij. Toen de ongelovige een vijand werd om te bestrijden, raakte de opdracht om een martys (een getuige) te zijn ver uit beeld.
Martelaren navolgen?
In een preek gaat de kerkvader Chrysostomus in op de vraag of je de martelaren nog wel kunt navolgen als er geen vervolgingen meer zijn. Chrysostomus antwoordt dat dit wel degelijk mogelijk is, omdat de vervolgingen slechts een andere aard gekregen hebben. Lichamelijke martelingen hebben plaatsgemaakt voor geestelijke verleidingen, zoals begeerte en hoogmoed. Nu de wereld steeds meer de kerk binnen was gekomen, inspireerden de martelaren sommigen om de wereld te ontvluchten door zich te wijden als kluizenaar of terug te trekken in kloosters.
Ontsporing
Toen Europa in de loop van de tijd gekerstend raakte, vaak met ruggensteun van de wereldlijke machten, werd zending in andere werelddelen steeds meer een onmogelijkheid. Christelijk Europa was immers omgeven door een gordel van islamitische vijandschap die de kerken van het Oosten had weggevaagd of uitgehold. De martelaarsverhalen werden nog steeds gretig gelezen, maar het martelaarsideaal ontspoorde in de 12e en 13e eeuw op onthutsende wijze in de oproep van de kerk aan de gelovigen om hun leven op te offeren in de kruistochten en zo een heilige strijd te voeren tegen de ongelovigen. ‘Wie zijn leven verliest omwille van Mij, die zal het behouden’ (Matteüs 13:39) werd daarvoor als misplaatste inspiratiebron gebruikt. De kerk kon niet verder verwijderd zijn van de opdracht van de Here Jezus, die Zijn leerlingen als schapen onder wolven uitzond omwille van een koninkrijk dat niet bij deze wereld hoort.
Herontdekking van missie
Ramon Lull
Tegen deze dramatische achtergrond speelt het leven van Ramon Lull (1232-1315/16), een van de grootste middeleeuwse geleerden. Levend in wat we nu Spanje noemen, waar christenen en Moren elkaar bestrijden, leidt Lull in zijn jonge jaren een werelds bestaan. Maar als hij een visioen krijgt van Christus aan het kruis die hem aankijkt, komt hij tot bekering. Een tweede visioen maakt hem duidelijk dat hij de wereld in moet gaan, niet met het zwaard van de kruisvaarders, maar met het zwaard van de liefde. Hij beseft: “De bekering van de moslimwereld kan niet met het zwaard gebeuren, maar alleen door de prediking van het evangelie, door het vergieten van tranen, door grote inspanningen en misschien zelfs door de marteldood.”
Tientallen jaren is Lull als geleerde bezig met de islam, tot hij op 79-jarige leeftijd beslist hij dat hij verlangt te sterven als zendeling en niet als filosoof. Ondanks doodsangst vertrekt hij naar Tunis, het machtscentrum van de islam in het westen. Daar wordt hij gevangengezet en gedeporteerd, maar als hij op zijn derde en laatste reis naar Tunis op de markt evangeliseert, wordt hij gestenigd door de menigte en zo komt ‘de eerste grote zendeling naar de moslims’ als martelaar om het leven.
Lijdend overwinnen
Leslie Newbigin
In het tijdperk van de moderne zending (en ook al eerder) hebben ontelbare zendelingen, zoals Ramon Lull, hun leven opgeofferd vanwege hun roeping om te getuigen van Jezus Christus. Ingewikkeld is wel dat deze moderne zending bijna altijd werd bedreven in nauwe verbondenheid met de koloniale machthebbers en vanuit een gevoel van culturele superioriteit.
Na de dekolonisatie moest de zending fundamenteel opnieuw doordacht worden. Zendeling en bisschop Leslie Newbigin (1909-1998) was daarin een drijvende kracht. In een van zijn Bijbelstudies bespreekt hij Johannes 20:19-23, waar de opgestane Here Jezus de leerlingen Zijn wonden toont, en hen uitzendt, ‘zoals de Vader (Hem) heeft uitgezonden’. ‘Zoals’, dat wil zeggen: dezelfde littekens die Christus herkenbaar maakten, zullen ook de kerk in de wereld herkenbaar maken als het Lichaam van Christus.
Newbigin vindt het opmerkelijk dat dit aspect van het Bijbelse onderricht zo verwaarloosd is in de zendingsleer van de laatste tweehonderd jaar, en dat zending triomfantelijk werd bedreven. 2 Korintiërs 4 over de ‘schat in een aarden pot’ wordt door Newbigin ‘een klassieke definitie van zending’ genoemd: ‘Wij levenden worden altijd omwille van Jezus aan de dood prijsgegeven, opdat in ons sterfelijke bestaan ook het leven van Jezus zichtbaar wordt. Zo is in ons de dood werkzaam, en in u het leven’ (v.11-12). Newbigin: “Paulus’ apostolaat is, zoals hij het hier vertolkt, het meedragen van het verzoenend lijden van Jezus in het alledaagse leven van de wereld. Pas als hij werkelijk deelheeft aan het lijden van Jezus, kan hij voor anderen de drager van het opstandingsleven van Jezus zijn.”
Die twee kanten van het verhaal zijn essentieel voor Newbigin: “Het kruis is niet een vernederende onderwerping aan de macht van het kwaad. Het is de prijs die betaald wordt voor een zegevierende confrontatie met de machten van het kwaad.” Zending in het voetspoor van Jezus Christus is daarom de confrontatie met de machten van het kwaad, in volledige kwetsbaarheid, zodat de uiteindelijke overwinning niet van ons is maar van de Here God.
Dezelfde littekens die Christus herkenbaar maakten, zullen ook de kerk in de wereld herkenbaar maken als het Lichaam van Christus.
Vervolging en getuigenis
Missiologie van lijden
Het Constantijnse tijdperk is voorbij met zijn innige verwevenheid van kerk, cultuur en macht. Voor het eerst is het christendom echt een wereldgodsdienst: zo’n vier vijfde van de actieve christenen in de wereld leeft buiten het westen. Velen van hen leven met een machteloos getuigenis te midden van weerspannige culturen. ‘Het evangelie zal het zelf moeten doen, onbeschermd’, schreef zendingstheoloog Bavinck een eeuw geleden al.
In de wereldzending is veel aandacht voor de zogenaamde onbereikte bevolkingsgroepen. Deze wonen in gebieden die het moeilijkst toegankelijk zijn, waar de wereldgodsdiensten het krachtigst zijn en waar de meeste weerstand wordt ervaren. Zending in deze contexten vraagt zelfopofferende boodschappers. Die zelfopoffering wordt niet alleen gevraagd van de zendeling, maar ook van hen die tot geloof komen en soms levensgevaar lopen. Zendelingen die niet bereid zijn deze consequentie te aanvaarden doen afbreuk aan het getuigenis. Als de boodschapper van het evangelie echter bereid is zelf mee te lijden met de nieuwe gelovigen, dan geeft dat geloofwaardigheid aan de boodschapper én de boodschap.
Westerse kerken hebben daarom een missiologie van lijden nodig: durven ze hun zendingswerkers uit te zenden om een geloof te verspreiden dat vol is van opoffering en lijden op een manier die in het westen onbekend is en vermeden wordt?
De kerk verkondigt Jezus Christus door in haar lijden Christus’ lijden te tonen.
Lijden als vorm van zending
Het lijden en de zwakheid van de kerk zijn niet alleen een gevolg van zending, maar vormen zelf een vorm van zending, zoals de bekende missioloog David Bosch schreef. De kerk verkondigt Jezus Christus door in haar lijden Christus’ lijden te tonen. De Here God heeft onze pijn bestemd om deel te zijn van de machtige vertoning van de heerlijkheid van Christus. De armen van de wereld moeten niet onder de indruk komen van de rijkdom en macht van de westerse zending, maar van haar zwakheid en kwetsbaarheid.
Nik Ripken is een zendingsveteraan die jarenlang werkte in de geestelijke en militaire frontlinie van Somalië, waar de vervolging intens was en gelovige vrienden de marteldood sterven. Zijn ervaringen leerden hem de essentie van christenvervolging: gelovigen die in vervolging leven benadrukken dat het doel van satan en zijn volgers niet is om gelovigen te slaan, te martelen of te doden, maar om te zorgen dat christenen hun stem kwijtraken of opgeven, en zo het getuigenis te stoppen. Deze gelovigen vertellen ons, zegt Ripken, dat als ze worden geslagen, verworpen of zelfs gedood, dat dat reden tot vreugde moet zijn voor de wereldwijde kerk. Immers, deze openlijke vormen van vervolging zijn het bewijs dat de vervolgers gefaald hebben in het tot zwijgen brengen van het getuigenis of het uitdoven van het geloof.
Openlijke vervolging is een aanwijzing dat gelovigen zich niet stil hebben gehouden! De westerse kerk heeft een niet-Bijbelse theologie van lijden en vervolging, schrijft Ripken. De westerse kerk moet terugkeren naar haar Bijbelse wortels en een moedig getuigenis onder de volken omarmen, ongeacht de kosten. Na tweeduizend jaar is de wereldwijde kerk nog steeds geroepen om als martys te lijden omwille van haar Heer.
In deze serie
Theologie van het kruis
Betekenis van het kruis Waarom moet de kerk lijden? Nadat de Here Jezus aankondigde dat Hij Zelf veel zou moeten lijden, maakte Hij duidelijk dat wie achter Hem aan wil komen dagelijks zijn kruis op zich moet nemen en Hem moet volgen (Lucas 9:22-23). Luther herontdekte de cruciale betekenis van het kruis, niet alleen voor onze rechtvaardiging maar ook voor de roeping van de kerk. Daarover gaat dit derde deel […]
Kerkleidersblog 2022
Theologische stemmen uit verleden en heden over het lijden van de kerk ‘Hij begon hun te leren dat de Mensenzoon veel zou moeten lijden…’ Waarom lijdt de kerk? Waarom worden vandaag 360 miljoen christenen om hun geloof vervolgd? Is er een verklaring of een reden waarom dit gebeurt? Het Nieuwe Testament geeft ons het begin van een antwoord op die vragen: dit is omwille van Jezus Christus. Hij is Degene […]
Kerkleidersblog 2023
‘Discipelschap’ is een aansprekend thema in de kerk vandaag. Christen-zijn gaat immers niet alleen over wat je gelooft, maar ook over hoe je leeft. Dat spreekt veel mensen aan, want discipelschap heeft een positieve lading: leerling-zijn betekent groeien. Groeien in al het goede van Christus en Zijn koninkrijk. Geestelijke zelfontplooiing klinkt aantrekkelijk. Als we aandachtig luisteren naar wat de Here Jezus Zelf zegt over discipelschap, dan horen we Hem allereerst […]